Μουσείο, Αρχαιολογικό Μαραθώνος

Βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού Αγριελίκι, πολύ κοντά στο νεκροταφείο του Βρανά (Πλαταιών 114, Μαραθώνας). Aνεγέρθηκε με δαπάνη του επιχειρηματία Ευγένιου Παναγόπουλου και εγκαινιάστηκε το 1975. Η συλλογή περιλαμβάνει σημαντικά εκθέματα από τις ανασκαφές στην περιοχή, μεταξύ των οποίων, ασφαλώς, και ευρήματα που σχετίζονται με την ενδοξότερη ίσως μάχη της αθηναϊκής πολιτείας εναντίον των εισβολέων Περσών το 490 π.Χ. Η κατάταξη των εκθεμάτων στις πέντε αίθουσες του μουσείου έχει γίνει κατά χρονολογική σειρά και είδος, όπου αυτό είναι δυνατό. Η πρώτη αίθουσα είναι αφιερωμένη στα κεραμικά της Nεολιθικής εποχής που βρέθηκαν στο σπήλαιο του Πανός στην Oινόη, όπου οι Αθηναίοι καθιέρωσαν τη λατρεία του θεού από την Αρκαδία ως αντάλλαγμα για τη βοήθειά του στη μάχη του Μαραθώνα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αγγεία με αμαυρή (θαμπή) βαφή των γραμμικών διακοσμήσεών τους, όπως η ακέραια σωζόμενη πρόχους με τη σφαιρική κοιλιά. Αξιόλογο και σπάνιο είναι και το ακέραιο σκεπασμένο σφαιρικό αγγείο, μέσα στο οποίο βρέθηκαν εκατοντάδες χάντρες από κυανή υαλόμαζα, χρωματιστές πέτρες και ορεία κρύσταλλο, καθώς και οστρακοειδή που χρησίμευαν ως φυλαχτά παιδιών. Στη δεύτερη αίθουσα εκτίθενται αγγεία και μικροαντικείμενα από τις ανασκαφές των κυκλαδικών τάφων στη θέση Τσέπι, που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση βόρεια του μουσείου, τάφων που βρέθηκαν δίπλα στο μουσείο, καθώς και αγγεία της γεωμετρικής και αρχαϊκής εποχής που βρέθηκαν στην ευρύτερη περιοχή. Μεταξύ των εκθεμάτων, που αποδεικνύουν την επικοινωνία των κατοίκων του Μαραθώνα με τις Κυκλάδες, ξεχωρίζουν δύο εξαιρετικά τηγανόσχημα σκεύη, δύο φιάλες που φέρουν εγχάρακτη διακόσμηση στην κάτω επιφάνειά τους, και ένα σφαιροειδές αγγείο με κατακόρυφες νευρώσεις, όλα των χρόνων από το 3200 έως 2700 π.Χ. Μία άλλη ενότητα εκθεμάτων αυτής της αίθουσας είναι τα αγγεία της γεωμετρικής εποχής από τάφους της περιοχής. Αξίζει να προσέξετε το αγγείο σε μορφή πουλιού, τις όμορφα διακοσμημένες κοσμηματοθήκες (πυξίδες), την τριφυλλόσχημη οινοχόη με παράσταση αντικριστών πουλιών, και ιδιαιτέρως τα σπάνια κύπελλα, ζωγραφισμένα με ανθρώπινες μορφές και γεωμετρικά σχήματα. Στην τρίτη αίθουσα εκτίθεται ό,τι έχει διασωθεί από το Tρόπαιο, το σημαντικό εκείνο μνημείο που στήθηκε προς τιμήν των 192 νεκρών Αθηναίων του στρατού του Μιλτιάδη, ο οποίος, αποτελούμενος από 10.000 οπλίτες, θανάτωσε αντίστοιχα 6.400 Πέρσες στη διάρκεια περίπου μίας ώρας που κράτησε η μάχη του Μαραθώνα. Από τον κίονα με το ιωνικό κιονόκρανο και το άγαλμα της χαμένης σήμερα Νίκης που είχε στηθεί στην κορυφή του σώζονται μόνο δύο σπόνδυλοι και ολόκληρο σχεδόν το κιονόκρανο, μία πλευρά του οποίου καλύπτει η απόληξη του χιτώνα της Νίκης. Στην ίδια αίθουσα εκτίθενται μαρμάρινες ενεπίγραφες στήλες και σε δύο προθήκες αγγεία που προέρχονται από την ανασκαφή του Τύμβου που στήθηκε στο πεδίο της μάχης και όπου θάφτηκαν οι νεκροί Αθηναίοι μετά την καύση τους και το επικήδειο δείπνο των συγγενών τους. Μεταξύ αυτών των αγγείων ξεχωρίζει η μελανόμορφη τριποδική πυξίδα του 6ου αι. π.Χ., η πιατέλα στην οποία σέρβιραν φαγητό για πολλά άτομα (λοπάς), μία υδρία που απεικονίζει τον Διόνυσο υπό τη συνοδεία Mαινάδων και Σατύρων, και ο αμφορέας του Σοφίλου, του πρώτου γνωστού Aθηναίου αγγειογράφου, του 6ου αι. π.Χ. Η τεφροδόχος κάλπη που θα δείτε στην πρώτη προθήκη περιείχε τα καμένα οστά ενός πολεμιστή, για τα οποία έχει προταθεί ότι ανήκαν στον πολέμαρχο Kαλλίμαχο. Στην τέταρτη αίθουσα εκτίθενται μερικά εξαιρετικής τέχνης επιτύμβια γλυπτά του 4ου αι. π.Χ., της εποχής δηλαδή που αυτή η τέχνη είχε φτάσει στο απόγειό της και λίγο πριν απαγορευτεί ως δείγμα νεοπλουτισμού. Παρατηρήστε το γλυπτό της καθιστής γυναίκας με μία θεραπαινίδα να της δίνει ένα κομμάτι ύφασμα, της γυναίκας που δίνει το παιδί της στη θεραπαινίδα, και αυτό του γυμνού άντρα με το νεαρό δούλο και το σκύλο. Δείτε επίσης τους δύο μαρμάρινους επιτύμβιους παναθηναϊκούς αμφορείς. Στην τελευταία αίθουσα του μουσείου μπορείτε να δείτε εκθέματα από τη ρωμαϊκή εποχή. Μεταξύ αυτών τη στήλη που αναφέρεται στον Ηρώδη τον Αττικό, ο οποίος είχε γεννηθεί στον Μαραθώνα το 103 μ.Χ. και ο οποίος, μετά από ένα πιθανό ταξίδι του στην Αίγυπτο, διέταξε την οικοδόμηση ενός αιγυπτιακού ιερού, στην πρόσοψη του οποίου είχαν στηθεί τέσσερα αγάλματα αιγυπτιακής τεχνοτροπίας. Από αυτά τα αγάλματα το ένα είναι αυτό μίας γυναίκας, του οποίου σώζεται μόνο το κάτω μέρος, και το εντυπωσιακό άγαλμα ύψους 2,40 μ. του ευνοούμενου του αυτοκράτορα Αδριανού Αντίνοου που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Tέλος, στην αυλή του μουσείου εκτίθενται ορισμένα άλλα ευρήματα που προέρχονται από το αγρόκτημα του Ηρώδη, όπως δύο ερμαϊκές στήλες καθώς και μερικές επιτύμβιες στήλες. Άγαλμα του Αντίνοου, αιγυπτιακής τεχνοτροπίας που βρέθηκε στο Μαραθώνα, (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). Τμήμα μελανόμορφης κοσμηματοθήκης από τον τύμβο των Αθηναίων (Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνος). Μελανόμορφο πινάκιο της κλασικής εποχής από τον τύμβο του Βρανά (Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνος).